cxviii

föstudagur, 25. júlí
meiri fiskur ...



á meðal nokkura annara, þá er orðið „fish“ í ensku svolítið sniðugt: orðið er bæði ein- of fleirtölumynd nafnorðsins „fish“ (fiskur), orðið er nútíðar fyrstu- og annararpersónu ein- og fleirtölumynd og nútíðar þriðjupersónu fleirtölumynd sagnorðsins „to fish“ (að fiska) og ennfremur, þá er orðið boðháttarmynd þessarar sömu sagnar. fyrir vikið, þá er sérhver strengur af i endurtekningum „fish“, þar sem i er einhver náttúruleg tala, málfræðilega rétt setning í ensku máli. leyfið mér að útskýra með dæmum.

þegar i er 1, þá er um að ræða boðháttarmynd sagnarinnar „to fish“:
fish.
[fiskaðu.]
þegar i er 2, þá er um að ræða einfalda [frumlag umsögn] setningu:
fish fish.
[fiskar fiska.]
þegar i er 3, þá er (meðal annars) um að ræða einfalda [frumlag umsögn andlag] setningu:
fish fish fish.
[fiskar fiska fiska.]
þegar i er 4, þá er (meðal annars) um að ræða [frumlag [frumlag umsögn] umsögn] setningu:
fish fish fish fish.
[fiskar [(sem) fiska fiska] fiska.]
(„meðal annars“ vegna þess að skilja má setninguna á nokkra vegu: [frumlag [frumlag umsögn] umsögn], [frumlag [umsögn] umsögn andlag], [frumlag [umsögn andlag] umsögn], [frumlag umsögn [frumlag umsögn]] og [frumlag umsögn andlag [umsögn]])

þegar i er 5, þá er (meðal annars) um að ræða [frumlag [frumlag umsögn] umsögn andlag] setningu:
fish fish fish fish fish.
[fiskar [(sem) fiska fiska] fiska fiska.]
og almennt, þegar i er stærra en 1, fyrir slétt i: [frumlag [i-2 [(sem) fiska fiska] innskotssetningar] umsögn]. og fyrir oddatölu i: [frumlag [i-2 [(sem) fiska fiska] innskotssetningar] umsögn andlag].

augjóslega má ekki leika sama leik í íslensku með „fiskur“ og „að fiska“ af nokkrum ástæðum. í fyrsta lagi, þá hefur íslenskan föll: frumlag sagnarinnar „að fiska“ er í nefnifalli (fiskar) og andlag í þolfalli (fiska). í öðru lagi, þá er boðháttur í eintölu iðulega myndaður með viðskeytinu „-tu“ eða „-ðu“ í íslensku máli: boðháttur sagnarinnar að fiska er „fiskaðu“. og í þriðja lagi, eins og í ensku, þá er þriðjupersónu fleirtölumynd sagna öllu að jöfnu frábrugðin fleirtölumynd samstofna nafnorða: orðið „fiska“ er einfaldlega frábrugðið orðinu „fiskar“.

af þessum ástæðum, þá gæti suma grunað að íslenskan sé of málfræðilega fullkomin til þess að leyfa svipaðan leik með nokkru orði. það kemur því eflaust á óvart að orð sem leynist í sjálfum kjarna málsins skuli leyfa annað eins: sögnin „að vera“ er fullkomlega tilfallin í þennan skrípaleik. svona förum við að: orðið „var“ er bæði framsöguháttar þátíðar þriðjupersónu ein- og fleirtölumynd sagnarinnar „að vera“ og eintölu nefni- og þolfallsmynd hvorukyns nafnorðins „var“. nafnorðið „var“ merkir meðal annars: (1a) hlé, skjól; (1b) öryggi; (1c) viðvörun; (2) slím eða óhreinindi í auga; (3) lítil hreyfing vatns við ártog, uppitak eða vak. til þess að setningarnar sem við myndum verði bæði setningafræðilega og merkingarfræðilega tækar, þá skulum við nota okkur merkingu (1a) hér á eftir.

byrjum á byrjuninni. „var“ er eðlileg styting á „vertu var“: ekki ólkt „(vertu) góður“, „(vertu) hjóður“ og „(vertu) spakur“. hins vegar, þegar kemur að öllum lengri strengjum af i „var“ samskeytum, þá horfir eins við og fyrir „fish“ í ensku: fyrir slétt i: [frumlag [i-2 [(sem) var var] innskotssetningar] umsögn]. og fyrir oddatölu i: [frumlag [i-2 [(sem) var var] innskotssetningar] umsögn andlag].

og af þessum sökum, þá eru eftirfarandi setningar allar málfræðilega réttar setningar í íslensku máli:
var.
var var.
var var var.
var var var var.
var ... var.
en nóg um það.